Voor 20 amateurtatoeages, gezet over een periode van 3,5 jaar, moet een stel uit Enschede 50.000 euro aan bijstandsgeld terugbetalen. Volgens de wet hadden ze hun hobby namelijk moeten melden bij de gemeente. Bijstandsadvocaten zijn het niet eens met de strenge meldplicht. "Moet ik het ook melden als ik een sjaal voor mijn buurmeisje brei?"

Sinds 2015 moeten bijstandsgerechtigden bij de gemeente alles melden wat van invloed kan zijn op hun uitkering. Doen ze dat niet, dan plegen ze volgens de zogeheten Participatiewet een strafbaar feit. Maar die inlichtingenplicht is zo breed geformuleerd, dat het voor leken volkomen onduidelijk is welke informatie ze moeten verstrekken, zegt advocaat Ronald Hoevers.

Hoevers stond het stel bij dat 50.000 euro aan bijstand moet terugbetalen aan de gemeente Enschede, omdat zij niet hebben gemeld tatoeages te hebben gezet bij vrienden en familie. Ze deden dat als hobby en verdienden er niks mee, stelt het stel. "Die meneer heeft gewoon een beetje geknoeid met inkt", zegt Hoevers.

Maar omdat ze voor het zetten van tatoeages wel geld hadden kúnnen vragen, en ze niet konden bewijzen dat ze dat niet hebben gedaan, moeten ze het volledig ontvangen bijstandsbedrag terugbetalen. "Waardeloos", zegt Hoevers, "maar ik maak soortgelijke zaken mee."

De Vereniging Bijstandsbond bevestigt dat ze dit soort zaken vaker zien door de Participatiewet, waarbij mensen hun bijstand kwijtraken omdat ze iets niet melden bij de gemeente. Omdat ze het niet weten of omdat ze het vergeten. "Op het moment dat je in de bijstand zit en je inlichtingenplicht niet nakomt, pleeg je een strafbaar feit", legt bijstandsadvocaat Mark van Hoof uit. "Maar wanneer je iets moet melden, dat is zo ongelooflijk divers en onduidelijk."

Volgens Hoevers zorgt de breed geformuleerde wet voor onduidelijkheid en uitspraken van rechters die volgens hem alle kanten op waaien. Dat beaamt Van Hoof. Om te zorgen dat je niet in de problemen komt, zou je alles moeten melden bij de gemeente. "Maar als iedereen alles zou melden wat van invloed kan zijn op een uitkering, dan stort het systeem in elkaar", zegt hij. "Moet ik het ook melden als ik twee keer in de week bij mijn broer eet? Of als ik een fiets voor mijn verjaardag krijg?"

Van Hoof en Hoevers kennen genoeg zaken waarbij het onduidelijk is wat bijstandsgerechtigden nou moeten doorgeven. "Als je een sjaaltje breidt voor je buurmeisje, dan is dat niet relevant voor het recht op bijstand", zegt Hoevers. "Maar heb je tien buurmeisjes voor wie je een sjaal maakt, dan is het volgens gemeenten alweer een ander verhaal."

"Een schending van de inlichtingenplicht wordt altijd bestempeld als fraude. Dus ook als je onbewust iets niet meldt bij de gemeente, als het onduidelijk is of je het moet melden, en als je per ongeluk iets vergeet te melden heet het fraude", legt Van Hoof uit.

"Er is een groot onrecht", zegt Hoevers. "Deze mensen uit de tatoeagezaak lopen helemaal vast, die kunnen die 50.000 euro nooit terugbetalen. Zij komen die ellende nooit meer uit. Alleen maar omdat ze hun hobby niet gemeld hebben bij de gemeente. En de overheid pocht maar met cijfers. 'Kijk eens hoeveel geld we terugvorderen van fraudezaken', zeggen ze. Maar dat procederen en terugvorderen kost de belastingbetaler uiteindelijk juist klauwen vol geld."

De gemeente Enschede bevestigt dat de kans klein is dat de 50.000 euro ooit terugkomt. "Het is een terechte constatering dat de bijstand die we terugvorderen, in veel gevallen niet terugkomt", zegt Rob van Straaten, hoofd werk en inkomen van de gemeente. "Maar wij hebben een wet uit te voeren."

"De Participatiewet is een strenge wet", vervolgt Van Straaten. "Die hebben wij niet bedacht, die is in Den Haag bedacht. Wij vinden ook dat het een groot bedrag is dat wordt teruggevorderd." Van Hoof en Hoevers wijzen ook met de beschuldigende vinger naar politiek Den Haag. "Het korten op de uitkering is bedoeld om gedrag te beïnvloeden. Maar wanneer je iemand straft die zonder opzet iets niet heeft gemeld, schiet het z'n doel voorbij."