Onlangs verscheen de Matlas en werd de Haagse mat toegevoegd als immaterieel erfgoed. De opvallende haarstijl is nog lang niet uit het straatbeeld verdwenen.

Hij kijkt vastberaden in de camera, zijn oogopslag heeft iets weg van een opperhoofd van een stam uit het Amazonegebied. Maar dit is Jayjay uit het Laakkwartier in Den Haag. Hij is twaalf jaar oud, oorbel in zijn rechteroor, een trainingsjasje aan. Wat opvalt is zijn haardracht: opgeschoren aan de zijkanten, lang, steil, glanzend haar aan de achterkant, ook wel aangeduid als een mat, een Haagse mat om precies te zijn. Wie dacht dat deze haarstijl een artefact was uit vervlogen tijden, weet na een blik op deze jongen dat het bekende ‘matje’ niet is verdwenen.
Foto

Jayjay staat met zijn portret in de Matlas, een fotografieproject van fotografen Rein Langeveld, Daniel Heikens en vormgever Joost Nijhuis. Tien jaar geleden begonnen de drie, van oorsprong Hagenezen, met het volgen van matdragers. Onlangs verscheen het boek, geen standaard fotoboek, maar een atlas. Met een legenda en landkaarten waarop precies te zien is in welke Haagse wijken je de meeste matten vindt – ook wel hoe hoog de zogeheten ‘matdensiteit’ is. Wat de gemiddelde leeftijd is van de mannen met matten en hoe lang, in millimeters, de manen in een bepaalde wijk ongeveer zijn. Maar vooral met indringende portretten van trotse matbezitters door de hele stad.

Onlangs werd de mat, op initiatief van het drietal, erkend als immaterieel erfgoed. “Het is niet zomaar een kapsel, of een haardracht, het is een levensstijl. Een mat heb je niet, een mat ben je,” vertelt documentair fotograaf Daniel Heikens (41). Zijn fascinatie begon op de middelbare school. Samen met Joost Nijhuis en Rein Langeveld zat hij op de Vrije school, daar was geen mat te bekennen, lacht hij. “In Den Haag zagen we ze natuurlijk wel overal om ons heen. Dan zag je zo’n gast op een Rapido voorbij knallen. Mat in de wind. Het was voor ons een fenomeen uit een totaal andere wereld.”

In de Matlas worden de verschillende type matten aangeduid met namen als: de hanenmat, krulmat, kokosmat, vlasmat, jaren negentig mat, de koningsmat, trailermat of de Mohawk-windmat. Zelf verzonnen, zegt Heikens. De matdensiteit en de hoeveelheid matten die er in een bepaalde wijk ‘rondlopen’ (Laakkwartier en Duindorp in Scheveningen spannen de kroon) is door het drietal niet wetenschappelijk aangetoond: “Het CBS zou er gehakt van maken, maar er zit wel degelijk een kern van waarheid in.”

De drie zijn na tien jaar onderzoek heuse mat-experts geworden. Over de huidige matjes-trend – de mat wordt onder meer door The Guardian als de haartrend van 2021 gezien – zijn ze iets minder te spreken: dat is de hipstermat, aldus Heikens. Een stijl die nu ook te zien is bij vrouwelijke popsterren als Rihanna, Billie Eilish en Miley Cyrus. Zo’n trend gaat zo weer voorbij, voorspelt Heikens.

Terwijl de mannen uit het fotoboek hun haarstijl echt doorleven soms van generatie op generatie. Zo staat een van hun uitspraken opgetekend: ‘Ze hebben me er aan m’n lange haren uitgetrokken’. Oftewel: die mat was er eerder dan zijzelf. Kenmerkend voor de geportretteerden is dat ze vaak werken als eigen ondernemer: als schilder, loodgieter, metselaar, thaiboks-trainer of autosloper. En allemaal stralen ze een bepaald soort ongenaakbaarheid uit, een eigenheid die opvalt in een tijd waarin juist steeds meer mensen op elkaar willen lijken, vindt Heikens. “Ze conformeren zich niet en staan daar alleen, bovenop die rots.”