Supermarkten berekenen een opvallend hogere marge op biologische conserven- en diepvriesgroenten dan op niet-biologische producten. De consument betaalt daardoor onnodig meer voor biologische doperwten, sperziebonen en spinazie, is de conclusie van een groep bioboeren na eigen onderzoek. Het is geen wetenschappelijke studie, benadrukken ze. "Maar we hebben vooralsnog niet de indruk dat het anders is."

Alex van Hootegem zit in het Biologisch Conserven Comité, zoals de groep boeren zich noemen. Hij vertelt dat nooit echt goed onderzoek is gedaan naar waar de prijsverschillen vandaan komen tussen biologisch en niet-biologische producten in conserven. "Dus toen zijn we gewoon achter de computer gaan zitten en hebben we de huismerken vergeleken met de biologische."

De telers weten heel goed wat ze zelf betaald krijgen voor een kilo doperwten, namelijk iets minder dan een euro. Zij vragen wat meer dan niet-bioboeren omdat ze ook meer kosten hebben, bijvoorbeeld door het onkruid wieden. Maar dat kan het grote verschil niet verklaren.

De handelaren en de verwerkers dan? Die komen er daarna aan te pas. Voor een kilo doperwten wordt zo'n 75 cent berekend, ongeacht of het gaat om biologische of gangbare doperwten. Ook daar kan het verschil dus niet door worden verklaard. "Dat hebben we geverifieerd bij de verwerkers die het invriezen of de groenten in potjes doen."

Dan komt het: de supermarkt berekent voor een kilo gangbare doperwten een marge van 1,50 terwijl er bij de biovariant 3 euro bovenop komt. Ook bij sperziebonen en spinazie zijn de verschillen groot, of zoals de bioboeren zeggen: 'niet proportioneel'. De marge van de grootwinkelbedrijven vinden ze 'ruim hoger dan strikt noodzakelijk'.

Voor een rechtvaardiging van de grote prijsverschillen heeft het comité geen redelijke onderbouwing kunnen vinden. "We dagen supermarkten uit om dit goed uit te leggen", zegt Van Hootegem. "En als het niet klopt, laat dan maar zien hoe het wel zit."

We vragen het na bij de Albert Heijn, waar een potje biologisch doperwten 2,25 euro kost, tegenover 1,19 voor de gangbare. Volgens de supermarkt komt dit door 'een hogere in- en verkoopprijs dan gangbare doperwten' dat weer komt door een 'beperkte beschikbaarheid en duurdere teelt'. De boeren zeggen: dat is slechts een deel van het antwoord. Ze roepen op tot meer transparantie.

Bij het landbouwinstituut van de Universiteit van Wageningen, de Wageningen Economic Research, hebben ze niet direct een verklaring voor de veel hogere prijzen. Er zijn voor zover bekend geen studies gedaan naar marges op biologische conserven. In het algemeen geldt wel dat biologisch voedsel 'een kleinere stroom heeft' en daardoor ook 'minder omloopsnelheid en hogere algemene kosten' heeft.

Onderzoeker Katja Logatcheva is 'niet verrast' door de hogere prijzen. "De boeren hebben echt een punt. Biologisch zit klem in de huidige structuur." Ze noemt het een 'kip-ei-situatie'. "Bij biologisch gaat het om een relatief kleine stroom waardoor kosten en prijzen hoger zijn dan bij niet-biologisch. Als je veel bio gaat verkopen, dan ontstaat vanzelf een efficiency-slag en worden de prijzen lager."

Je ziet hoe dat werkt bij verse melk, vertelt de onderzoeker: omdat er inmiddels relatief veel biomelk wordt gekocht, is het prijsverschil een stuk lager dan bij andere producten.

Met andere producten gaat het minder snel. Logatcheva stelt dat extra inspanningen nodig zijn om het verkoop van biologisch verder te stimuleren. Ze geeft als goed voorbeeld supermarkt PLUS, die ervoor kiest om zuivel van het eigen merk alleen nog bio aan te bieden.

Wageningen Economic Research deed eerder wel, in opdracht van de ACM, onderzoek naar de marges op zeven bioproducten, waaronder aardappelen, uien en champignons. De bruto marge van supermarkten op bio bleek toen hoger is, maar de netto marges lager.

De brancheorganisatie voor supermarkten, het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), verwijst hier ook naar om aan te geven dat de studie van de bioboeren 'niet in lijn' is met dit eerder onderzoek. De bioboeren verweren zich door erop te wijzen dat het gaat om 'slechts' zeven producten. "Het volstaat niet om met zeven producten een uitspraak te doen over het geheel."

Het kabinet wil met een actieplan de biologische landbouw in Nederland fors uitbreiden. Nu is nog ongeveer vier procent van het landbouwoppervlak in gebruik door biologische boeren. In 2030 moet dat 15 procent zijn. Bioboer Van Hootegem: "Als je wil dat de landbouw verduurzaamt, dan moet je data hebben. En die data ontbreekt. We sturen nu zonder radar in de mist."

De kleine schaal is niet de enige reden dat bovenstaande biologische producten duurder zijn, zegt bioboer Van Hootegem. Supermarkten zetten volgens hem biologisch weg als 'duur en elitair' en daardoor wordt de groei van de afzet van biologische producten 'onnodig tegenwerkt'.

Waarom zouden supermarkten dat doen? Van Hootegem kan wel iets bedenken: biologisch wordt gezien als luxe. Bio is een premiumproduct. "Dan mogen de marges blijkbaar hoger liggen." Met andere woorden, de milieubewuste consument koopt het toch wel. Ondertussen kunnen consumenten met een kleine portemonnee zich voedsel zonder bestrijdingsmiddelen niet veroorloven.

"Je ziet vaak dat consumenten wel duurzaam willen kopen, maar uiteindelijk kiezen voor de prijs", zegt Katja Logatcheva van Wageningen Economic Research. "Dat blijft voor velen de doorslaggevende keuze."

De prijzen van bio en niet-bio kunnen dichter bij elkaar komen te liggen als alle negatieve effecten op het milieu zou worden doorberekend in de consumentenprijs, vertelt ze. Zo nemen biologische boeren striktere maatregelen voor gezond bodembeheer dan gangbare boeren. "Nu werkt de markt nog niet goed genoeg voor verduurzaming. Iedereen betaalt voor milieuvervuiling via de belastingen, of we laten de rotzooi achter aan onze kleinkinderen. Idealiter laten we de consument betalen via producten, zodat er minder prikkel is om een onduurzamer product te kopen.'

Brancheorganisatie van bioboeren Bionext ziet ook dat de prijzen soms fors hoger liggen. "Maar we willen dit verder onderzocht hebben. Het moet goed onderbouwd zijn. Deze boeren trekken aan de bel: mensen laten biologisch nu links liggen. Ik snap hun punt", zegt een woordvoerder.

Hij zegt dat dezelfde problemen spelen bij biologische eieren: een bio-ei kost in de winkel 60 cent, terwijl de bioboer daar 15 cent voor krijgt.

"Iedere supermarkt is vrij om te kiezen, maar hun rol is ontzettend belangrijk in de transitie. Als je consequent hoger prijst dan nodig, dan hou je het imago dat biologisch duurder is in stand. Dat is heel frustrerend."

Bioboer Van Hootegem zoekt ondertussen naar alternatieven om zijn biogroenten zonder tussenkomst van een grote supermarkt te verkopen. "We hebben een webwinkel en bezorgdienst met verse producten. Dat doen we al 17 jaar. Daarmee kunnen we goed concurreren met de supermarkt. Zelfs gangbare producten zijn vaak duurder. Dat geeft aan dat de korte keten van boer naar de consument wel loont."