Ze zijn nu nog bijna overal, de wegwerpbekers bij de koffieautomaat. Over een maand zouden ze ze moeten verdwijnen uit onder andere kantoren en sportkantines. Maar door een sterke lobby van de verpakkingsindustrie zijn deze regels vlak vóór de invoering op 1 januari plots op losse schroeven komen te staan.

Leveranciers van herbruikbare verpakkingen zien klanten afhaken of de pauzeknop indrukken. "We hadden momentum te pakken", zegt Tine Bakia van Packback, dat systemen levert om hergebruik makkelijk en efficiënt te maken. "Iedereen was bezig met hóe in plaats van met óf. Nu gaan we eigenlijk terug naar de discussie: moeten we dit überhaupt doen?"

Niet alleen bij het afhalen van koffie zijn ze populair. Ook op de werkvloer, bij sportclubs, in voetbalstadions, en op scholen en universiteiten worden ze veel gebruikt: de wegwerpbekers. Ze lijken van karton, maar er zit altijd een laagje plastic in om te voorkomen dat ze gaan lekken. Per jaar worden er ruim 4 miljard van weggegooid in Nederland op dit soort locaties. Dat is een enorme afvalstroom die vooral 'laagwaardig' te recyclen is tot wc- en keukenpapier.

Per 1 januari komt daar een einde aan. Ook in (fastfood-)restaurants mag dan niet langer een plastic wegwerpbeker of -bakje worden gebruikt als je ter plekke eet of drinkt.

De ban op de wegwerpbeker is onderdeel van een heel pakket aan maatregelen om wegwerpplastics te verminderen en over te gaan op hergebruik, waaronder ook de 'plastic taks' die per 1 juli is ingevoerd. Volgens Europese wetgeving moet het gebruik van bakjes en bekers van wegwerpplastic per 2026 met 40 procent zijn verminderd.

De economische belangen op deze markt zijn groot. Wegwerp is een verdienmodel: hoe meer er wordt weggegooid, hoe meer er verdiend wordt. Daarom zorgen de nieuwe regels voor veel beroering. Karl Beerenfenger van milieuclub Mission Reuse spreekt van een "stevige lobby van de wegwerpindustrie". Ook voor koffieleveranciers is het even slikken. Voor hen zijn de weggooibekers een belangrijk onderdeel van de verdiensten, soms nog belangrijker dan de koffie en thee zelf.

Daarbij is het voor kantoren en andere locaties die straks moeten omschakelen een hele klus. Er moeten bekers worden aangeschaft, vaatwassers worden geplaatst, of de keuze worden gemaakt om zaken uit te besteden.

De lobby leidde eind oktober tot het aannemen van moties in de Tweede Kamer om de wegwerpbeker te behouden. Slechts twee maanden vóór invoering van de regels dus. Een flinke tegenvaller voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, dat de regels anderhalf jaar geleden al aankondigde. Al een maand lang is het ministerie zich nu al aan het beraden wat te doen met de wens van de Kamer.

Een aantal bedrijven, organisaties en overheidsinstellingen is druk bezig om herbruikbare bekers te introduceren. De Universiteit Utrecht is begin november 'overgegaan' en spaart zo 1,2 miljoen wegwerpbekers per jaar uit, net als de gemeente Leiden en de provincie Zuid-Holland, die al eerder begonnen. Ook sommige voetbalstadions zijn al over, zoals die van Willem II en Fortuna Sittard.

Net als bij de invoering van de plastic taks per 1 juli weten veel organisaties nog niets van de nieuwe regels die zij moeten doorvoeren. Volgens de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) zijn vooral de producenten en leveranciers van de plastic wegwerpverpakkingen goed op de hoogte.

De ILT gaat handhaven op plekken "waar wij het meeste effect van ons toezicht verwachten." Eerder berichtte de NOS al dat de ILT de regels om wegwerpplastics in het algemeen te verminderen niet te handhaven vindt, onder meer vanwege het enorme aantal locaties dat onder het toezicht valt.

Zolang er nog geen knoop is doorgehakt, gelden de voorgenomen regels nog gewoon. Toch hebben de moties nu al grote impact vanwege de onzekerheid over wat er gaat gebeuren, merken de aanbieders van herbruikbare producten en systemen.

"Het zorgt voor onrust", zegt Dennis Valent, directeur en oprichter van Dutch Cups, een grote speler op het gebied van herbruikbare bekers. "Een deel van de markt is wel overtuigd dat herbruikbaar een goede oplossing is. Die gaan gewoon door. Maar je hebt ook partijen die zeggen: het is makkelijk met wegwerpbekers, dat zijn we gewend. Zolang het mag, blijven we het doen."

Ook Bakia van Packback heeft last van de onzekerheid. Haar bedrijf zet digitale statiegeldsystemen in voor herbruikbare bekers, met behulp van van QR-codes en slimme inleverpunten. "Sommige klanten zeggen letterlijk: zet alle plannen die we hebben uitgestippeld maar 'on hold'."

Valent heeft, vooruitlopend op de nieuwe wetgeving, dit jaar "een paar miljoen" geïnvesteerd in onder meer nieuwe installaties waar de bekers worden gewassen. Dat moet wel worden terugverdiend. Ook Bakia weet niet hoe snel ze al haar investeringen gaat terugverdienen.

Ondanks deze tegenslag blijven beide ondernemers geloven in hergebruik. Ook Beerenfenger van milieuclub Mission Reuse is hoopvol. "De transitie gaat wel door, al zullen een aantal partijen op de rem trappen en achterblijven. We gaan niet alleen zien dat hergebruik duurzamer is, maar dat het uiteindelijk goedkoper is dan wegwerp, hoe meer partijen meedoen."