Bijna drie jaar nadat advocaat Derk Wiersum voor zijn woning in Amsterdam werd doodgeschoten zijn privé-adressen van advocaten, journalisten en andere beroepsgroepen nog met groot gemak opvraagbaar via het Kadaster. Ambtenaren maken slechts mondjesmaat gebruik van de wettelijke mogelijkheid om bedreigde personen af te schermen. Er is één beroepsgroep wiens woonadressen structureel onvindbaar zijn, zo blijkt uit onderzoek van BNR: bewindslieden.

De 29 in januari aangetreden ministers en staatssecretarissen uit het kabinet Rutte IV zijn in het register onvindbaar. Het kabinet is daarmee dit jaar de grootste klant van het loket Afscherming Persoonsgegevens van het Kadaster. Dat ontving tot begin mei 93 verzoeken tot afscherming en slechts de helft daarvan werd gehonoreerd, zo laat een woordvoerder weten.

De noodzaak tot afscherming van persoonsgegevens groeit. In het afgelopen jaar waren er meerdere incidenten bij woonadressen van politici. Zo werd huidige minister van Financiën Sigrid Kaag thuis opgezocht door een man met een fakkel. Ook niet-politici werden echter doelwit. Zo kreeg de Groningse journalist Willem Groeneveld thuis bezoek van twee mannen die molotov cocktails door zijn raam gooiden.

Om dit klimaat van groeiende persoonlijke bedreiging het hoofd te bieden bestaat sinds 2019 de wettelijke mogelijkheid persoonsgegevens in het Kadaster af te schermen. In de praktijk gebeurt dit echter nauwelijks. Sinds de invoering van de wet tot begin dit jaar werden van de vier miljoen geregistreerde woonadressen slechts 218 afgeschermd, zo meldt het kadaster op navraag van BNR. Honderden mensen deden tevergeefs een verzoek hun persoonsgegevens te laten schrappen.

Privacydeskundige Willem van Lynden vindt het opvallend dat het kabinet meer haast lijkt te maken met het beschermen van de ‘eigen’ mensen. ‘Heel cynisch’, zegt Van Lynden. Volgens hem is de drempel om bescherming te krijgen van het kadaster momenteel veel te hoog. ‘Dat gebeurt pas als je zeer ernstig bedreigd wordt’, zegt Van Lynden. ‘Dus dan is het al te laat.’ Volgens Van Lynden ‘ondermijnt dit soort voortrekkerij het vertrouwen in de staat’.

Momenteel moeten personen opgenomen zijn in het zogenaamde ‘stelsel bewaken en beveiligen’ voordat van afscherming sprake kan zijn. Het aantal afgeschermde personen geeft daarmee een indruk de grootte van de groep mensen die actief door de overheid beschermd wordt. Die groeit explosief. Sinds 2019 is het aantal namelijk afschermingen elk jaar meer dan verdubbeld. (‘19: 22, ‘20: 64, ‘21: 132)

Voor de wetswijziging van 2018 werden op verzoek wel al een handjevol (minstens zeven) personen afgeschermd door de Directieraad van het Kadaster, zo blijkt uit de cijfers die BNR opvroeg. Door een ‘menselijke fout’ werd dit echter weggelaten uit het laatste jaarverslag. Ook de Tweede Kamer kreeg in 2018 van toenmalig minister Kajsa Ollongren te horen dat er toen nog niemand was afgeschermd in het register. Een woordvoerder van het Kadaster ziet geen tegenstrijdigheden hierin omdat dit indertijd gebeurde ‘in anticipatie’ op veranderende regelgeving op basis van ‘proportionaliteit’.

Dit is tegen het zere been van Van Lynden die niet begrijpt waarom het Kadaster zo selectief te werk gaat bij het afschermen van persoonsgegevens. ‘De Kamer van Koophandel gaat veel voortvarender te werk’, zegt Van Lynden. ‘Terwijl er via het Kadaster veel meer informatie te krijgen is.’

Bij de Kamer van Koophandel kunnen personen die op grond van hun beroep mogelijk bedreigd zouden kunnen worden zich binnenkort via professionele organisaties laten afschermen. Journalisten, advocaten, sociaal werkers, mensen in de gezondheidszorg, regisseurs en filmmakers lijken sowieso van deze regeling gebruik te kunnen gaan maken. De overheid is nog in overleg met wetenschappers, juweliers, goud- en zilversmeden en sekswerkers. De KvK mikt op 1 juli als ingangsdatum voor de nieuwe regels, maar vooruitlopend hierop gaat het KvK ‘coulant’ om met verzoeken. In de eerste twee maanden van dit jaar werden 400 adressen daarom al geschrapt.

VVD wil 'met stofkam' door Kadaster gaan
Tweede Kamerlid Queeny Rajkowski (VVD) vindt dat deze regelgeving bij lange na niet ver genoeg gaat. Zij wil dat alle adressen van mensen in het Handelsregister van de KvK en andere publieke registers beter afgeschermd worden en enkel nog zichtbaar zijn als dat echt nodig is. Bijvoorbeeld voor mensen die uit hoofde van hun beroep toegang nodig hebben. De stofkam moet ook door het Kadaster en andere overheidsregister, vindt Rajkowski betreft. ‘Het is echt van de zotte dat iedereen vandaag online zomaar iemands woonadres kan opzoeken. We moeten mensen die hun beroep uitoefenen, zoals journalisten, beter beschermen.’