In de internationale scheepvaart dreigen gevaarlijke situaties te ontstaan doordat zeevarenden door de coronacrisis te lang aan boord zijn. Rederijen en vakbonden waarschuwen daarvoor. Bemanningsleden kunnen niet goed van en naar havens reizen, omdat er nog steeds beperkingen gelden op luchthavens en bij grenzen. Belangenorganisaties spreken van falende overheden wereldwijd.

Zo'n 400.000 zeevarenden zouden inmiddels langer op zee zijn dan in hun contract staat. Voor matrozen, die vaak werken met contracten van 9 tot 11 maanden, kan de periode dat ze onafgebroken op een schip zijn inmiddels zijn opgelopen tot 15 maanden. Het gaat om zeevarenden uit onder meer Filipijnen, Indonesië, China en Rusland. Ook officieren, die meestal op contracten van enkele maanden werken, kunnen niet worden afgelost.

"Als we geen visa krijgen, wordt de kans op incidenten en op rampen met de dag groter," zegt Karin Orsel, bestuursvoorzitter van MF Shipping Group, dat wereldwijd zo'n duizend zeevarenden op 54 schepen heeft varen. "Bemanningsleden raken vermoeid en willen naar huis."

Haar bedrijf kan nu voor honderden medewerkers geen visa aanvragen. "Dat is in de eerste plaats een humanitair probleem, want de mensen zitten veel te lang op zee en willen naar hun gezin." Daarnaast wordt de logistieke puzzel steeds complexer. "We hebben een nieuw schip in China liggen, maar het lukt niet om het op te halen."

Visa zijn moeilijk of helemaal niet te krijgen, doordat diplomatieke posten dicht zijn of beperkt functioneren. Het alternatief is een 'visa on arrival' (voa) bij aankomst op Schiphol. Maar de voa's worden alleen gegeven aan zeevarenden die in een Nederlandse haven aan boord gaan van een schip van een Nederlandse rederij of dat onder Nederlandse vlag vaart.

Ook kan de marechaussee niet meer dan 65 voa's per dag afgeven, omdat er volgens Schengen-regels onder meer biometrische gegevens moeten worden afgestaan. Dat gebeurt met apparaten waarvan er twee op Schiphol staan.

"Maar om de aflossing van bemanningen weer goed op gang te brengen, zijn honderden voa's per dag nodig", zegt Annet Koster, directeur van de belangenorganisatie van rederijen KVNR. "Wij willen dat de visa-regels tijdelijk worden versoepeld, zodat er meer voa's kunnen worden afgegeven." Dat hoeft volgens de KNVR geen probleem te zijn. "Veel zeevarenden zijn al bekend hier, omdat ze al eerder in Europa zijn geweest. Hun gegevens zitten al in het systeem."

Koster wijst op een protocol dat werkgevers en werknemers hebben opgesteld voor corridors, waarbij zeevarenden gecontroleerd kunnen reizen tussen luchthavens en zeehavens. "Het is nu aan overheden om dat over te nemen. Zeevarenden zijn een cruciale beroepsgroep voor de wereldeconomie. Daar moet naar gehandeld worden."

Volgens de grootste internationale cao in de scheepvaart, waar ongeveer 190.000 zeevarenden onder vallen, is de maximumtermijn voor een contract negen maanden. Wegens 'force majeure', oftewel onvoorziene overmacht, werd dat twee keer verlengd. Begin mei werd een plan voor corridors gepresenteerd, met het verzoek aan overheden om dat voor 16 juni in te voeren.

"Werkgevers- en werknemersorganisaties zeggen nu dat er na die datum geen sprake meer kan zijn van force majeure," zegt Sascha Meijer van de internationale zeevaartvakbond Nautilus. "Want overheden hebben ruim de tijd gehad om de aflossingen mogelijk te maken." Na 16 juni zullen rederijen en vakbonden klachten gaan indienen bij overheden, omdat ze de aflossingen verhinderen, en zo de veiligheid in het geding komt." Bonden gaan actief helpen om bemanningen van schepen af te krijgen, zegt Meijer. "Met als uiterste consequentie dat schepen stil komen te liggen."

De verveling en vermoeidheid neemt op veel schepen toe. "Je kan de wal niet meer op. Het is werken, slapen, werken, slapen en dat gaat er wel inhakken na een bepaalde tijd", zegt kapitein Kees Wiersum die zijn voornamelijk Filipijnse bemanning met de dag chagrijniger ziet worden. "Hier in China, waar we nu zijn, staat een hokje voor de loopplank. Je mag iets van vier vierkante meter lopen op de wal. Je zit dus eigenlijk gewoon gevangen aan boord van je schip. Onze rederij doet er alles aan om ons van boord te krijgen, maar ze stuiten continu op allerlei autoriteiten. Havenautoriteiten, plaatselijke autoriteiten, nationale autoriteiten."

Het ministerie van Buitenlandse Zaken probeert de visumverlening in het buitenland weer op gang te krijgen, maar zegt hiervoor afhankelijk te zijn van lokale autoriteiten. Bij het afgeven van visa bij aankomst op Schiphol krijgen bemanningsleden voor Nederlandse rederijen en schepen onder Nederlandse vlag voorrang, omdat de capaciteit beperkt is. Gekeken wordt of aanvullende maatregelen nodig zijn, om de aflossingen verder op gang te krijgen.