Lood in goud veranderen. De vermaarde Isaac Newton was jarenlang op zoek naar de scheikundige methode waarmee hij dat kon bewerkstelligen. Hoe? Een herontdekt manuscript licht een tipje van de sluier.

Combineer een deel Vurige Draak, enkele Duiven van Diana, en minstens zeven Adelaren van kwik, en wat krijg je? Een hoofdingrediënt van de steen der wijzen. Dat blijkt uit een hervonden manuscript uit de tijd van Isaac Newton. Het document bevond zich decennialang in een privécollectie, maar is nu eigendom van de Chemical Heritage Foundation, een non-profit organisatie gezeteld in het Amerikaanse Philadelphia. De groep kocht het manuscript in februari en wil foto’s daarvan online zetten, zodat iedereen de alchemistische teksten van Newton kan bestuderen.

In het recept staat de productie van het ‘kwikzilver der wijzen’ beschreven, een stof die wordt gezien als belangrijkste ingrediënt van de steen der wijzen. Deze steen had zogenaamd de kracht om onedele metalen zoals lood in goud te veranderen. Er is geen bewijs dat Newton er in geslaagd is het kwikzilver te produceren, maar het recept leert onderzoekers wel meer over de vaak diep gecodeerde alchemistische teksten.

Isaac Newton, de vader van de moderne natuurkunde, werd sterk beďnvloed door alchemie. Gedurende zijn leven schreef hij meer dan een miljoen woorden over dit vakgebied, de voorloper van de moderne scheikunde, waarbij geleerden op speculatieve wijze materie onderzoeken. De tak van natuurfilosofie wordt tegenwoordig vaak afgedaan als een mystieke pseudowetenschap vol fantasierijke processen. “Toch werd Newtons alchemie onder vakgenoten jarenlang als leidraad beschouwd”, zegt de Amerikaanse historicus William Newman. Hij en andere historici zien alchemisten vooral als nadenkende technici die hun – vaak gekopieerde – recepten codeerden ter bescherming. Het herontdekte manuscript vormt geen uitzondering op deze regel. Newton kopieerde de vreemde tekst van een document van de zeventiende eeuwse alchemist George Starkey.

Newman: “Newton verkreeg het recept jaren voordat Starkey het publiceerde, en dat geeft de samenwerking tussen Newton en andere alchemisten aan.” De alchemistische leer zou de natuurkundige wellicht hebben geholpen bij zijn baanbrekende ontdekking dat wit licht in feite een mengsel van kleuren is.

Uit vertalingen van hedendaagse wetenschappers blijkt dat Starkey in zijn recept spreekt over het herhaaldelijk destilleren van kwik, en het residu te verhitten met goud. Dit proces leverde een legering op met fijne tak-achtige gezwellen. Starkey’s aantekeningen geven aan de boomstructuur hem liet denken dat het kwik het leven, en daarmee kracht had gekregen. Er is geen bewijs dat Newton dit recept ook correct kon decoderen.

De tekst van Starkey is interessant, maar de ware betekenis van het document dat nu boven tafel komt, staat wellicht op de achterkant. Daar krabbelde Newton zijn eigen procedure voor het sublimeren van looderts neer. Een proces waarmee hij hoopte de steen der wijzen te kunnen maken. Dit lukte niet. Maar de Engelsman produceerde daarna natuurlijk nog ander belangwekkend wetenschappelijk werk. Hij wordt nog altijd beschouwd als een van de grootste geleerden in de geschiedenis van de wetenschap.
Foto