Robots kunnen niet voelen, dat weten we objectief gezien allemaal. Toch blijkt uit nieuw onderzoek van Marieke Wieringa, promovendus aan de Radboud Universiteit, dat mensen zich wél schuldig kunnen voelen wanneer ze een robot mishandelen. Vooral als de robot emoties toont.

In haar experimenten onderzocht Wieringa hoe mensen reageren op gewelddadig gedrag tegenover robots die al dan niet emotioneel reageren. Een groep moest een robot schudden die geen emoties liet zien, terwijl de andere groep een robot moest schudden die wel emoties liet zien.

Wat bleek? Mensen waren minder bereid de robot opnieuw te schudden als die emoties toonde, terwijl ze bij een robot zonder emotie geen probleem hadden met het schudden.

Tijdens het onderzoek kregen deelnemers niet alleen de taak om een robot te schudden, maar ook om een saaie taak uit te voeren. Ze kregen de keuze: schud de robot langer, en je hoeft minder lang de saaie taak te doen. "Bij een robot zonder emoties maakten mensen zich geen zorgen over het schudden, maar zodra de robot zielige geluiden maakte, besloten ze toch maar de saaie taak te doen", vertelt Wieringa.

Elly Konijn, hoogleraar mediapsychologie aan de Vrije Universiteit, licht toe waarom we zelfs empathie voelen voor robots. "Empathische reacties zijn diepgeworteld in onze hersenen. Evolutionair gezien was het voor de mens essentieel om empathisch te reageren op andere wezens in onze omgeving om te overleven." Ons brein reageert dus automatisch op leed, zelfs als we weten dat de robot geen echt gevoel heeft. "Bepaalde neuronen in onze hersenen reageren namelijk specifiek op emotionele signalen, zoals een smekend geluidje of verdrietige ogen."

Emotionele reacties worden veel sneller verwerkt dan andere reacties. Het brein heeft moeite om emoties en rationele gedachten van elkaar te scheiden. Dit verklaart waarom mensen vaak meer empathie voelen voor robots die emoties tonen, zelfs als die emoties kunstmatig zijn. "Dat maakt het heel fascinerend om te onderzoeken," zegt Konijn. "En het biedt veel potentie om robots voor allerlei doeleinden in te zetten, zoals in het onderwijs of voor ouderen."

Zo zorgt de robot ervoor dat ouderen zich minder eenzaam voelen en wordt de robot ingezet om met leerlingen huiswerk te oefenen. "Ze hadden het gevoel dat ze begrepen werden, want zo'n robot reageert niet teleurgesteld als je het niet goed doet."

Wieringa ziet echter ook risico's in deze emotionele manipulatie. "De emoties in robots kunnen uitgebuit worden, zoals we al zagen bij de Tamagotchi," waarschuwt ze. De Tamagotchi is een virtueel huisdier dat verzorgd moet worden en succesvol emoties oproept. "Wat als een bedrijf straks met een nieuwe variant komt, waarbij je moet betalen om je virtuele huisdier te voeren?"

Ze pleit dan ook voor duidelijke richtlijnen over wanneer en hoe robots emoties mogen tonen. Dit is vooral belangrijk om te voorkomen dat bedrijven mensen manipuleren om meer tijd, geld of persoonlijke informatie vrij te geven. "Want we denken graag dat we heel logische, rationele wezens zijn die nergens intrappen, maar uiteindelijk worden wij ook geleid door emoties. En dat is maar goed ook, anders zijn wij net robots."