Een 'prop' van ijs in de Lainio-rivier heeft de afgelopen week zodanig grote overstromingen veroorzaakt in de Zweedse gemeente Pajala, dat er mensen geëvacueerd moesten worden. Een week eerder stond de weg in het dorpje Kangos al onder water, maar inmiddels zijn de overstromingen zo ver uitgebreid dat ook de water- en elektriciteitsvoorzieningen in de gemeente onder druk staan.
Al begin december zorgde ijs in de rivier voor een 'verstopping', waardoor het waterniveau steeg. De afgelopen week steeg het water steeds verder, waardoor er sprake was van een heuse 'ijsdam'. Op de donderdag alleen al steeg het water al zo'n 50 cm en die stijging van het water vormt een bedreiging voor de elektriciteitsvoorziening. Ook de riolering moet worden leeggepompt. Het kraanwater is door de overstromingen en problemen met het riool mogelijk besmet en daarom wordt drinkwater geleverd aan de inwoners van het dorpje Kangos. De ijsprop heeft een geschatte lengte van 5 kilometer.

Gisteren steeg het waterpeil opnieuw met enkele tientallen decimeters, maar vannacht stabiliseerde het waterniveau eindelijk. Het gevaar is echter nog niet geweken, want het Zweedse Instituut voor Meteorologie en Hydrologie (SMHI) gaf aan dat het water nog 10 dagen kan blijven stijgen. Inmiddels staat het water op een voetbalveld in het dorp al 70 centimeter hoog en ook steeds meer gebouwen bevinden zich in de gevarenzone. Er wordt gedacht aan oplossingen zoals het wegblazen van de ijsprop met een gecontroleerde explosie of door het water weg te leiden, maar in hoeverre deze oplossingen haalbaar zijn is nog maar de vraag.

Een ijsdam kan ontstaan onder een brug of langs de oevers van wateren. Dit gebeurt wanneer ijsschotsen tegen elkaar opbotsen en nergens heen kunnen, waardoor zich een soort muur of prop van ijs vormt die het water blokkeert. Ook kan een ijsdam ontstaan doordat er zich steeds meer ijs vormt onder een al bestaande ijslaag, waardoor de druk door het toestromende water te groot wordt en het water niet meer allemaal weg kan stromen. Als gevolg hiervan stijgt het waterpeil.

In de Lainio-rivier komen wel vaker ijsblokkades voor, maar zo extreem als dit jaar hebben de huidige inwoners het nog nooit meegemaakt. De huidige extreme situatie valt volgens het SMHI te wijten aan de hoge afvoer van de rivier. Normaal stroomt er 's winters een stuk minder water door de rivier, maar tijdens het einde van de afgelopen herfst was het vrij warm. Hierdoor smolt er veel ijs en sneeuw en was de waterafvoer dus hoog. Eind november en begin deze maand was het juist weer ijskoud, waardoor er zich ijsschotsen vormden. Doordat er nog altijd flink wat water door de rivier stroomde, hoopten de ijsschotsen zich rap op en kon het water uiteindelijk geen kant meer op.

Ook in Nederland kwamen ijsdammen voor
In het verleden kwamen in Nederland tijdens strenge winters soms ook ijsdammen voor. Zo was er in 1861 een watersnood in het Land van Maas en Waal, die mede veroorzaakt werd door ijsdammen. Een meer recent voorbeeld vinden we in 1963. Toen liepen in Gelderland en Overijssel weilanden onder water als gevolg van ijsdammen. Tegenwoordig kennen we nauwelijks nog strenge winters en daarnaast is het rivierbeheer tegenwoordig beter, waardoor ijsdammen bij ons iets van het verleden lijken te zijn.