Quote Enkie:
Weet iemand toevallig hoe het in Drenthe zit met de dialecten? Rookus?
Dialecten
Zoals boven gesteld worden alle Drentse dialecten bij het Nedersaksisch ingedeeld, maar daar houdt de gemeenschappelijke taalkundige factor op. Ofschoon voor alle streektalen geldt dat ze in meerdere vormen bestaan en vaak per dorp verschillen, is dit voor het Drents wel zodanig het geval dat men taalkundig gezien nauwelijks nog van "Drents" kan spreken. De dialecten uit het noorden en oosten (hieronder: Noordenvelds en Veenkoloniaals) worden gewoonlijk gerekend tot het Gronings, de dialecten uit het zuidwesten zijn Stellingwerfs, en de dialecten in een paar dorpen tegen de zuidgrens met het graafschap Bentheim (Duitsland) worden zelfs wel bij het Sallands ingedeeld (om de eigenschap dat ze umlaut in de verkleinwoorden hebben).
De Stichting Drentse Taol onderscheidt zeven hoofdvarianten van het Drents binnen de provincie, gebaseerd op het onderzoek van G.H. Kocks, de samensteller van het Woordenboek der Drentse Dialecten:
het Noordenvelds
het Veenkoloniaals
het Zuidoost Zand Drents
het Zuidoost Veen Drents
het Midden Drents
het Zuidwest Noord Drents (zie Stellingwerfs)
het Zuidwest Zuid Drents
Over het Zuid- en Middendrents, de dialecten die overblijven na het dialectologische knip- en plakwerk, kan gezegd worden dat ze veel op het Sallands en het Oost-Veluws lijken. Deze verwantschap komt vooral tot uitdrukking in lange klinkers (Oudgermaanse û werd uu, ê werd ie, ô werd oe). Vermoedelijk nam het Drents deze klanken uit het Sallands (en het zeventiende-eeuwse Noord-Hollands!) over omdat de streek erg weinig prestige van zichzelf had. In tegenstelling tot het Sallands heeft het Drents geen umlaut in de verkleinwoorden. Door dit alles staat het Drents ondanks de excentrische ligging van de provincie opmerkelijk dicht bij het Nederlands, en is het voor een westerling veel verstaanbaarder dan het Twents of het Gronings. Mogelijk is deze relatief goede verstaanbaarheid er de reden van geweest dat een populaire serie als Bartje zich juist in Drenthe afspeelde.
De meeste Drentse dialecten hebben het Saksische eenheidsmeervoud op -t (wij loopt, ieluuj loopt, sij loopt). De allernoordelijkste dialecten (Noordenvelds) hebben dat kenmerk niet, omdat ze op een Fries substraat liggen. De meeste Veenkoloniaalse dialecten hebben dit kenmerk weer wel, ondanks het feit dat ze vaak tot het Gronings gerekend worden. Het Noordenvelds en Veenkoloniaals sluiten zich wel bij het Gronings aan in de klankleer: men kent in deze streken de typisch Groningse tweeklanken.
[bewerk]
Dialectverlies en -behoud
In een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen wordt gesteld dat het Drents dialect wel eens zou kunnen verdwijnen aangezien de huidige sprekers vooral ouderen en laagopgeleiden zijn. Streektalen worden in het algemeen door hoger opgeleiden minder gesproken en lager gewaardeerd. Het stijgen van het opleidingsniveau in Drenthe zou dus grote gevolgen kunnen hebben voor het Drents.
Daar echter de dialectrenaissance het prestige van de streektalen sterk omhoog heeft gehaald zijn de overlevingskansen ook voor de Drentse dialecten iets gunstiger geworden. Het succes van een band als Skik is daar een geschikte illustratie van.
[bewerk]
Voorbeelden
Een voorbeeld van Drents zoals dat in Ruinen gesproken wordt:
een, tweej, drai, vier, vaif, zees, zeeve, aach, neuge, tein.
Vergelijk dit met het Noordenvelds:
ain, twai, drai, vaier, vief zes, zeum, aacht, neegn, tien.
Vergelijk het ook met de versie uit Ruinerwold (minder dan 10 kilometer van Ruinen):
iene, tweie, dreie, veere, vieve, zesse, zeum, achte, neegn, tiene.
Het Drents kwam in de jaren 70 onder de aandacht van velen dankzij de Nederlandse TV-serie Bartje, naar het gelijknamige boek van Anne de Vries. De popgroepen Dutch Boys en Skik, het duo Jan en Zwaan, het Börker Trio, de Kiender van Jan ten Brink en de Zusjes de Roo gebruik(t)en Drentstalige teksten. Producer Fred Rootveld heeft een zwak voor Drentse en Twentse artiesten.
Een bijbelverhaal in het drents :
En Hij zee: Der was iene, die had twei zeuns. De jongste van heur zee ting zien va: Va, geef mij het diel van oons vermogen, dat as mij toekomp. En hij verdielde het spul onder heur. En een dag of wat later meuk de jongste zeune alles te gelde en gunk an de reize hen een ver laand, daoras hij zien vermogen verdeud in een leven van aoverdaod. Toen as hij alles der deur ejaagd had, kwamp er een zwaore hongersnood aover dat laand en hij begunde gebrek te lieden. En hij gunk op'e gaank en drung hum op an ien van de börgers van dat laand en die stuurde hum het veld in um op zien varkens te passen. En um zien boek vol te kriegen gunterde hij naor de schellen, die as de varkens vraten, mar gien meinze gaf ze hum. Toen gunk hij bij humzölf te raode en zee: Hoeveule daggelders van mien va hebben brood zat en ik kome hier umme van de honger. Ik zal hengaon en gaon hen mien va en zeggen ting hum: Va, ik heb ezundigd tegen de hemel en veur oe. ik bin het niet weerd um oen zeune te hieten, stel mij gelieke mit ien van oen daggelders.
En hij gunk hen en keerde hen zien va terogge. En toen as hij nog wied vut was, zag zien va hum en het gemoed leup him aover. En hij gunk hum integen, vleug hum um de hals en smokte hum. En de zeune zee ting hum: Va, ik heb ezundigd tegen de hemel en veur oe, ik bin het niet meer weerd um oen zeune te hieten. Mar de va zee ting zien knechten: Breng rap het goeie goed hier en trek hum dat an en doe hum een ring an zien haand en schoenen an zien voeten. En haal het gemeste kalf en slacht het, en laote wij een feestmaol hebben, Want mien zeune hier was dood en is weer leventig eworden, hij was verleuren en is evunden. En zij begunden feest te vieren. Zien oldste zeune was op het laand en toen as hij dichte bij huus kwamp heurde hij muziek en daansen. En hij reup ien van de knechten en vraogen hum wat of ter gangs was. Die zee ting hum: Oen breur is ekomen en oen va hef het gemeste kalf slachten laoten, umdat as hij hum gezond en wel terogge hef. Mar hij wordde grammietig en wol niet hen binnen gaon. Toen kwamp zien va hen buten en drung bij hum an. Mar hij antwoordde en zee ting zien va: Kiek ies an, zoveule jaoren bin ik al bij oe in dienst en nooit bin ik tegen oen regels in egaone, mar ie hebben mij nog nooit een geitebokkie egeven um mit mien vrienden feest te vieren. Mar nou die zeune van oe ekomen is, die oen spul der deur ejaagd hef mit slechte vrouwlu, he'j veur hum het gemeste kalf slachten laoten. Mar hij zee ting hum: Kiend, ie binnen altied bij mij en al het miende is het oende. Wij mussen feest vieren en bliede wezen, want oen breur hier was dood en is leventig eworden, hij was verleuren en is evunden.
Erelid
nou, serieus wel, er zijn maar weinig mensen die echt fries praten
geweldig die belgen